مروری بر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)
درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش (Acceptance and Commitment Therapy; ACT) نوعی از درمان‌های شناختی رفتاری (CBT)، محسوب می‌شود که هدف آن کاهش اجتناب و تقویت رفتارهای هدف‌مند از طریق بهبود انعطاف روانی فرد است. این انعطاف‌پذیری منجر به توانایی انتخاب انجام کارهای مهم، حتی در حضور موانع دردناک خواهد شد (هیز و همکاران .، 2012). در سال 2015 فراتحلیلی که توسط تژاک و همکارانش انجام شد، نشان داد که ACT فردی، می‌تواند به‌اندازه‌ی درمان‌های فردی رایج CBT ، برای بهبودی مشکلات سلامتی روان، مؤثر باشد. همچنین فرناندز و همکارانش میزان ترک درمان را در زمان استفاده از این رویکردها، برابر و یا پایین‌تر برای ACT، ارزیابی کردند. این موفقیت بزرگ وقتی چشمگیرتر شد که نتایج فراتحلیل دیگری برای مقایسه تأثیرات ACT و CBT در زمان استفاده گروهی، به نفع ACT بود (فریرا و همکاران، 2022).
وقتی صحبت از انعطاف‌پذیری روانشناختی می‌شود، فرایندهای اولیه تغییر روانشناختی، یعنی پذیرش، انحطاط شناختی، توجه انعطاف‌پذیر به زمان حال، احساس متعالی از خود، توجه به ارزش‌ها و اقدام متعهدانه، مدنظر خواهند بود (زتل، هیز و هلمز، 2016) با اصلاح موفقیت‌آمیز این فرایندها توسط روش‌های ACT، پیامدهای مثبت بلندمدتی در ابعاد مختلف به دنبال می‌آیند، از جمله: حوزه‌های سنتی آسیب‌شناسی روانی، جنبه‌های رفتاری سلامت جسمانی (رژیم غذایی، ورزش، مقابله با بیماری)، حوزه‌های اجتماعی مانند کاهش تعصب. چنین تأثیرات مثبتی به اینجا محدود نمی‌شوند و حتی در ورزش، تجارت، رهبری، روابط و زمینه‌های مشابه نیز قابل‌ردیابی هستند.
ACT، فرایندمحور(PBT) است و در آن هسته‌های مداخله (6 هسته)، در چارچوب مدلی از فرایندهای مبتنی بر شواهد، و بر اساس مدل یکپارچه‌ای از تغییر رفتار که مبتنی بر اصول علوم رفتاری تکاملی و زمینه‌ای(CBS) است، این امکان را می‌دهند که رویکردی فرا تشخیصی محسوب شود و صرفاً در قالب پروتکلی خاص، نباشد. البته این به معنی پراکندگی و عدم انسجام ACT نیست، بلکه در جهت ایجاد انعطاف روانشناختی و با بهره‌گیری از تنوع (از طریق پذیرش و گسیختگی شناختی)، انتخاب (از طریق ارزش‌ها)، حفظ (از طریق عادات رفتاری شکل‌گرفته از تمرین و الگوی عمل متعهدانه) و حساسیت زمینه (از طریق توجه انعطاف‌پذیر به زمان حال و حال) عمل می‌کند (هیز، 2019). بااین‌همه،ACT بخشی از یک حرکت بزرگ‌تر در درمان‌های رفتاری و شناختی است که به سمت استفاده از ذهن‌آگاهی و پذیرش حرکت می‌کند (هیز، فولت، و همکاران، 2004).
ماهیت حل مسئله در ACT به‌صورت زیر است:
مشکل= چیزی که ما نمی‌خواهیم.
راه‌حل = بیابید ببینیم که چگونه از شر آن خلاص شوید یا از آن اجتناب کنید.
واقعیت این است که متأسفانه ما اغلب بجای طی مسیر رسیدن به راه‌حل، از روش ناکارآمد ولی آسانی به نام اجتناب استفاده می‌کنیم و به این ترتیب، خود را دچار مسائلی از قبیل: کسالت، تنهایی، اضطراب، افسردگی و غیره می‌کنیم. مثلاً وقتی به دعوت دوستمان برای تفریح به جنگل رفته‌ایم و به‌صورت ناگهانی با طوفان مواجه می‌شویم، بجای یافتن پناهگاه، شروع به بحث با دوستمان کنیم که چرا باید امروز ما را به اینجا آورده باشی؟!
به قول دکتر هریس، شاید بتوان ACT را در یک جمله خلاصه کرد: «شیاطین خود را در آغوش بگیرید و قلبتان را دنبال کنید».
برخی کاربردهای ACT:
1. اضطراب و استرس
ACT عوامل استرس را حذف یا اضطراب را به طور کامل کاهش نمی‌دهد. بلکه این تجربیات را بخشی از تجربه فرد به‌عنوان یک انسان می‌داند. در مقابل، کاری که ACT می‌تواند انجام دهد این است که تکنیک‌هایی آموزش دهد تا نحوه واکنش به اضطراب و استرس را تغییر دهد.
2. افسردگی
ACT با کمک به شما برای یافتن راه‌هایی برای حفظ ارزش‌هایتان به‌جای گیرافتادن در احساسات فعلی‌تان، می‌تواند کمک کند تا از افکار ناامیدی، شرمساری و پشیمانی فاصله بگیرید به بیان دیگر، لازم نیست انجام کارهایی را که برایتان ارزشمند است را تا زمانی که افسردگی برطرف شود، به تعویق بیندازید.
3. سوءمصرف مواد
درحالی‌که درمان شناختی رفتاری (CBT)، بر آموزش مهارت‌هایی برای جلوگیری از محرک‌های هوس تمرکز دارند. اما ACT به شما کمک می‌کند تا:
- بر روی نحوه استفاده از مواد برای اجتناب از تجارب درونی ناخواسته، یا ناراحت‌کننده تمرکز کنید.
- تأثیر مصرف مواد بر توانایی خود برای ایجاد یک زندگی معنادار یا هدف‌مند را بررسی کنید.
- یاد بگیرید که درد عاطفی را بدون اجتناب از آن بپذیرید و تحمل کنید.
4. نداشتن پشتکار و تعهد به بهبودی
ACT می‌تواند کمک کند تا بر موانعی که ممکن است شما را از مشارکت کامل در برنامه درمانی خود باز دارند، کار کنید. برای نمونه، می‌تواند کمک کند تا متوجه شوید چگونه اجتناب از فیزیوتراپی به دلیل نگرانی در مورد درد و خجالت، باعث حرکت در جهت مخالف ارزش‌های سلامتی شخصی و داشتن یک زندگی کامل می‌شود.
5- سرطان
در فراتحلیلی که فنگ و همکارانش در سال 2022 انجام دادند، نشان‌داده‌شده که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر بهبود کیفیت زندگی و کاهش اضطراب، افسردگی، پریشانی روانی و خستگی افراد مبتلا به سرطان پیشرفته تأثیر معناداری دارد. هرچند تأثیر این درمان در تسکین انعطاف‌پذیری روانی و درد از نظر آماری معنی‌دار نبوده است.
بالاخره، ACT بهتر است یا CBT سنتی
هفت انتقاد عمده به CBT که انجمن روان‌شناسی آمریکا، از زبان سردمدار رویکرد ACT، دکتر هیز، باز نقل کرده است عبارت‌اند از: 1: CBT یک رویکرد مکانیکی است 2: CBT بر "علائم" متمرکز است 3: CBT ارتباط ضعیفی با علوم‌شناختی پایه دارد 4: تکنیک‌های CBT از تحقیقات علوم پایه پدیدار نشده‌اند 5: CBT توسط مطالعات تجزیه‌وتحلیل مؤلفه‌ها پشتیبانی نمی‌شود 6: بهبود در CBT اغلب قبل از مداخلات شناختی رخ می‌دهد 7: مکانیسم‌های فرضی تغییر CBT به‌خوبی پشتیبانی نمی‌شوند.
با وجود این، مجله Contextual Behavioral Science در فراتحلیلی جدید که در سال 2023 منتشر شده است CBT سنتی را در کوتاه‌مدت و بلندمدت، برای درمان اضطراب مؤثرتر می‌داند، البته، همین بررسی، ACT را برای تمرکز حواس در کوتاه‌مدت مؤثرتر می‌داند؛ ولی در بلندمدت نه. علاوه بر این، عنوان می‌کند که CBT ممکن است در درمان افسردگی برای افراد دارای علائم فیزیکی مؤثرتر باشد، هرچند ACT ممکن است در بهبود انعطاف‌پذیری روانشناختی افرادی که فاقد علائم گزارش‌شده اختلالات روانی هستند، مؤثرتر باشد.
نویسنده: محمدعلی داوری دولت‌آبادی
(کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی)