تقریباً تمامی کودکان غیر از افرادی که مشکل روانی یا فیزیکی جدی دارند دیر یا زود توالت رفتن را یاد می گیرند. بعضی از کودکان سخت تر از دیگران این مسأله را می آموزند که باید توجه داشت که این موضوع به تفاوت کودکان با هم مربوط است همانطور که بعضی زودتر راه می روند و ... لذا در برنامه های آموزشی نباید در کوتاه مدت انتظار پیشرفت زیادی داشت و باید اهداف خود را متناسب با سن، شخصیت، توانائی، جنسیت و میزان رشد عقلی کودکان تعیین کنید.
بعضاً ممکن است که به شما بگویند که کودکانشان از 12 ماهگی به توالت می روند اما نباید این حرفها را باور کرد. بندرت قبل از 18 ماهگی کودک این مسأله را یاد می گیرد و در این موارد شاید والدین از روی حالات کودک متوجه شده و او را سریعاً به توالت می برند. باید توجه داشت که اکثر کودکان بین 2 تا 3 سالگی آمادگی پذیرش آموزش کنترل در روز را دارند و تعداد کمی از 20 ماهگی این آمادگی را دارند.
باید توجه داشت که آموزش پیش از موقع هم ممکن است برای کودک مشکلاتی را به همراه داشته باشد. این آموزش باید زمانی انجام بگیرد که بدن کودک از لحاظ فیزیکی و روانی آمادگی آنرا داشته باشد. در نوزاد ارتباط بین مغز و دستگاه دفعی کامل نشده، برای همین نمی تواند عمل دفع را به طور ارادی کنترل نماید. کودک در چنین وضعیتی حتی نمی فهمد که خودش را خیس کرده است. کنترل مرحله بعد از آگاهی است.
کنترل معمولاً به این صورت است:1- کنترل مدفوع در شب 2- کنترل مدفوع در روز 3- کنترل ادرار در روز 4- کنترل ادرار در شب. دخترها زودتر به کنترل عمل دفع می رسند.
چند نکته: 1- خود را تحت فشار نگذارید که هرچه زودتر این آموزش را آغاز کنید. 2- آموزش را وقتی آغاز کنید که احتمال موفقیت شما و کودکتان واقعاً زیاد باشد. 3- اصلاً به این موضوع اهمیت ندهید که فرزند همسایه خیلی وقته که خودش را کثیف نمی کند.
مراحل آموزش توالت رفتن:
1- نخست آموزش تئوری بعد عملی
آگاهی از بدن خود:
به کودک بخشهای مختلف بدن و عملکرد آنها را بگوئید و برای او توضیح دهید که ادرار و مدفوع از کجا آمده و مدفوع بخشی از بدن او نیست.
کلمات مربوط به توالت رفتن:
باید کلماتی را برای کودک بکار برد که برایش قابل فهم باشد بدون توجه به اینکه چه کلمه ای باشد.
درک مفاهیم توالت داشتن، کثیف کردن و خیس کردن:
اینکه کودک بگوید توالت دارد یا خودش را خیس و کثیف کرده است مهارتهای کلیدی آموزش توالت رفتن هستند. باید در وضعیتهائی که کودک مشغول عمل دفع است او را گیر بیاورید و برایش توضیح دهید که مشغول چه کاری است و نام این کار و این احساس چیست. وقتی کودک بزرگتر می شود و احتمالاً کم کم به شما می گوید که خود را خیس کرده و کثیف کرده است بلافاصله او را به توالت ببرید و او را برای اینکه به شما گفته تشویق کنید و پوشکش را فوراً عوض کنید. اگر کودک بتواند تفاوت بین خشک و خیس و تمیز و کثیف را تشخیص دهد مرحله مهم و کلیدی است زیرا این حالت به آن می انجامد که او قبل از توالت کردن شما را خبر دهد. برای تسریع این رفتار، باید پوشکش را چک کنید و به او هم یاد دهید که آنرا حس کند و در صورت تشخیص درست تمیز یا کثیفی او را تشویق کنید.
همکاری کودک و پیروی از دستورالعمل:
برای اینکه ببینید کودک آمادگی آموزش توالت رفتن را دارد به او بگوئید چیزی را از اتاق بردارد و به دستشوئی ببرد و کنار توالت بگذارد. اگر کودک دستورات ساده را متوجه نمی شود آموزش خود را با یاد دادن نام اشیاء و محل ها در خانه شروع و پس از یادگیری شروع به آموزش توالت رفتن کنید در غیر اینصورت آموزش شما برای کودک گیج کننده است.
توانائی های حرکتی بدن:
آیا کودک می تواند به سمت دستشوئی بدود یا راه برود؟ آیا می تواند لباس خود را در بیاورد و دوباره بپوشد؟ اگر نتواند آموزش توالت رفتن برای او دشوار است و بدین ترتیب مجبورید خودتان کودک را به دستشوئی برده و لباسهای او را در بیاورید و دوباره بپوشانید.
کنترل ادرار و مدفوع:
آیا کودک می تواند به مدت طولانی خود را خیس نکند؟ آیا به جای چند بار به مقدار کم، دو یا سه بار به مقدار زیاد مدفوع می کند؟ اگر پاسخ به این سؤالات مثبت است احتمالاً می تواند بر ادرار و مدفوع خود کنترل داشته باشد. اگر پاسخ منفی است باید ببینیم می تواند تا رسیدن به توالت بر روی خود کنترل داشته باشد. بهرحال باید صبور بود تا کودک کنترل بهتری بر عمل دفع خود داشته باشد.
ترس از توالت رفتن:
گام مهم و قبل از آغاز آموزش باید ترسهای کودک که مثلاً از سیفون دارد یا اینکه مبادا در دستشوئی بیفتد را باید در او از بین برد. اجازه دهید او خود سیفون را بکشد و حتی با مدفوع خود بای بای کند. برای او باید گفت که مدفوع غذائی است که پس از جذب باید دفع شود و بخشی از بدن او نیست. اجازه دهید بارها روی توالت بنشیند و این کار را تمرین کند تا ببیند توی توالت نمی افتد.
انواع روشها:
1- روش بدون اعمال فشار:
اگر کودک از آمادگی و مهارت لازم برخوردار باشد و سعی در نافرمانی نداشته باشد خود به خود توالت رفتن را یاد می گیرد. در تحقیق دکتر بری با 1170 کودک 80 درصد 2 تا 5/2 سالگی و بقیه بعد از 3 سالگی یاد می گیرند. اگر صبر زیادی دارید و معتقد به محدودیت خاصی برای یادگیری نباشید می توانید طرفدار این روش باشید. اگر شما نسبت به اینکه کودک در مکانهای ممنوع ادرار یا مدفوع می کند زیاد عصبانی می شوید و مجبورید او را زودتر وادار به توالت رفتن کنید این روش مناسب نیست زیرا در این روش باید نسبت به این مسائل کاملاً خونسرد باشید.
2- روش دوبار در روز:
شما باید 2 بار در روز کودک را بر روی توالت بنشانید. بویژه در کودکانی که عمل دفعشان منظم است و زمان تقریبی دارد خوب عمل می کند. در این زمان بهتر است کودک را با اسباب بازی یا کتاب سرگرم کنید. در این روش اگر کودک توالت نکرد نباید با او به تندی صحبت کرد و او را تنبیه کرد. اگر کودک دوست ندارد مدتی طولانی بر روی توالت بنشیند به او اصرار نکنید. این روش ممکن است چند ماه طول بکشد.
با کودکانی که از توالت های نا آشنا استفاده نمی کنند چه باید کرد:
بسیاری از کودکانی که تازه توالت رفتن را یاد گرفته اند فقط در استفاده از توالت خودشان یا دیگر توالت های آشنا راحت هستند. در حدود 4 سالگی بسیاری از کودکان احساس نیاز شدیدی به خصوصی ماندن مسایلشان دارند. حجب و حیا همراه با ترس از جدائی از پدر و مادر یا ترس از میکروب ها ممکن است مشکل خودداری از رفتن به توالت های نا آشنا را چند برابر کند.
1- با کودک صحبت کنید و دریابید که او از چه چیزی می ترسد.
2- با او داخل یک توالت نا آشنا بروید و از او بپرسید چه چیزی او را ناراحت می کند و از او بپرسید مشکل آیا دور ماندن از شماست یا ترس از ورود یک غریبه به توالت است یا ترس از آلودگی و آیا ترس از بسته شدن در و زندانی شدن در توالت است. باید توجه داشت که ترسهای کودک را نباید بی اهمیت و کوچک پنداشت.
3- از توالت ساده شروع کنید. با شناسائی مشکل، با انتخاب ساده ترین توالت از بین توالت هائی که کودک از آنها می ترسد سعی در از بین بردن ترس او از توالت های مختلف کنید.
میکروبها و آلودگیها:
باید به وضعیت بهداشتی توالت ها رسید و به کودک اجازه داد از توالت دیگری استفاده کند. کودک را برای یادگیری بیشتر و از بین بردن ترس از توالت های دیگر تحسین کنید و پاداش دهید.
بعضاً ممکن است که به شما بگویند که کودکانشان از 12 ماهگی به توالت می روند اما نباید این حرفها را باور کرد. بندرت قبل از 18 ماهگی کودک این مسأله را یاد می گیرد و در این موارد شاید والدین از روی حالات کودک متوجه شده و او را سریعاً به توالت می برند. باید توجه داشت که اکثر کودکان بین 2 تا 3 سالگی آمادگی پذیرش آموزش کنترل در روز را دارند و تعداد کمی از 20 ماهگی این آمادگی را دارند.
باید توجه داشت که آموزش پیش از موقع هم ممکن است برای کودک مشکلاتی را به همراه داشته باشد. این آموزش باید زمانی انجام بگیرد که بدن کودک از لحاظ فیزیکی و روانی آمادگی آنرا داشته باشد. در نوزاد ارتباط بین مغز و دستگاه دفعی کامل نشده، برای همین نمی تواند عمل دفع را به طور ارادی کنترل نماید. کودک در چنین وضعیتی حتی نمی فهمد که خودش را خیس کرده است. کنترل مرحله بعد از آگاهی است.
کنترل معمولاً به این صورت است:1- کنترل مدفوع در شب 2- کنترل مدفوع در روز 3- کنترل ادرار در روز 4- کنترل ادرار در شب. دخترها زودتر به کنترل عمل دفع می رسند.
چند نکته: 1- خود را تحت فشار نگذارید که هرچه زودتر این آموزش را آغاز کنید. 2- آموزش را وقتی آغاز کنید که احتمال موفقیت شما و کودکتان واقعاً زیاد باشد. 3- اصلاً به این موضوع اهمیت ندهید که فرزند همسایه خیلی وقته که خودش را کثیف نمی کند.
مراحل آموزش توالت رفتن:
1- نخست آموزش تئوری بعد عملی
آگاهی از بدن خود:
به کودک بخشهای مختلف بدن و عملکرد آنها را بگوئید و برای او توضیح دهید که ادرار و مدفوع از کجا آمده و مدفوع بخشی از بدن او نیست.
کلمات مربوط به توالت رفتن:
باید کلماتی را برای کودک بکار برد که برایش قابل فهم باشد بدون توجه به اینکه چه کلمه ای باشد.
درک مفاهیم توالت داشتن، کثیف کردن و خیس کردن:
اینکه کودک بگوید توالت دارد یا خودش را خیس و کثیف کرده است مهارتهای کلیدی آموزش توالت رفتن هستند. باید در وضعیتهائی که کودک مشغول عمل دفع است او را گیر بیاورید و برایش توضیح دهید که مشغول چه کاری است و نام این کار و این احساس چیست. وقتی کودک بزرگتر می شود و احتمالاً کم کم به شما می گوید که خود را خیس کرده و کثیف کرده است بلافاصله او را به توالت ببرید و او را برای اینکه به شما گفته تشویق کنید و پوشکش را فوراً عوض کنید. اگر کودک بتواند تفاوت بین خشک و خیس و تمیز و کثیف را تشخیص دهد مرحله مهم و کلیدی است زیرا این حالت به آن می انجامد که او قبل از توالت کردن شما را خبر دهد. برای تسریع این رفتار، باید پوشکش را چک کنید و به او هم یاد دهید که آنرا حس کند و در صورت تشخیص درست تمیز یا کثیفی او را تشویق کنید.
همکاری کودک و پیروی از دستورالعمل:
برای اینکه ببینید کودک آمادگی آموزش توالت رفتن را دارد به او بگوئید چیزی را از اتاق بردارد و به دستشوئی ببرد و کنار توالت بگذارد. اگر کودک دستورات ساده را متوجه نمی شود آموزش خود را با یاد دادن نام اشیاء و محل ها در خانه شروع و پس از یادگیری شروع به آموزش توالت رفتن کنید در غیر اینصورت آموزش شما برای کودک گیج کننده است.
توانائی های حرکتی بدن:
آیا کودک می تواند به سمت دستشوئی بدود یا راه برود؟ آیا می تواند لباس خود را در بیاورد و دوباره بپوشد؟ اگر نتواند آموزش توالت رفتن برای او دشوار است و بدین ترتیب مجبورید خودتان کودک را به دستشوئی برده و لباسهای او را در بیاورید و دوباره بپوشانید.
کنترل ادرار و مدفوع:
آیا کودک می تواند به مدت طولانی خود را خیس نکند؟ آیا به جای چند بار به مقدار کم، دو یا سه بار به مقدار زیاد مدفوع می کند؟ اگر پاسخ به این سؤالات مثبت است احتمالاً می تواند بر ادرار و مدفوع خود کنترل داشته باشد. اگر پاسخ منفی است باید ببینیم می تواند تا رسیدن به توالت بر روی خود کنترل داشته باشد. بهرحال باید صبور بود تا کودک کنترل بهتری بر عمل دفع خود داشته باشد.
ترس از توالت رفتن:
گام مهم و قبل از آغاز آموزش باید ترسهای کودک که مثلاً از سیفون دارد یا اینکه مبادا در دستشوئی بیفتد را باید در او از بین برد. اجازه دهید او خود سیفون را بکشد و حتی با مدفوع خود بای بای کند. برای او باید گفت که مدفوع غذائی است که پس از جذب باید دفع شود و بخشی از بدن او نیست. اجازه دهید بارها روی توالت بنشیند و این کار را تمرین کند تا ببیند توی توالت نمی افتد.
انواع روشها:
1- روش بدون اعمال فشار:
اگر کودک از آمادگی و مهارت لازم برخوردار باشد و سعی در نافرمانی نداشته باشد خود به خود توالت رفتن را یاد می گیرد. در تحقیق دکتر بری با 1170 کودک 80 درصد 2 تا 5/2 سالگی و بقیه بعد از 3 سالگی یاد می گیرند. اگر صبر زیادی دارید و معتقد به محدودیت خاصی برای یادگیری نباشید می توانید طرفدار این روش باشید. اگر شما نسبت به اینکه کودک در مکانهای ممنوع ادرار یا مدفوع می کند زیاد عصبانی می شوید و مجبورید او را زودتر وادار به توالت رفتن کنید این روش مناسب نیست زیرا در این روش باید نسبت به این مسائل کاملاً خونسرد باشید.
2- روش دوبار در روز:
شما باید 2 بار در روز کودک را بر روی توالت بنشانید. بویژه در کودکانی که عمل دفعشان منظم است و زمان تقریبی دارد خوب عمل می کند. در این زمان بهتر است کودک را با اسباب بازی یا کتاب سرگرم کنید. در این روش اگر کودک توالت نکرد نباید با او به تندی صحبت کرد و او را تنبیه کرد. اگر کودک دوست ندارد مدتی طولانی بر روی توالت بنشیند به او اصرار نکنید. این روش ممکن است چند ماه طول بکشد.
با کودکانی که از توالت های نا آشنا استفاده نمی کنند چه باید کرد:
بسیاری از کودکانی که تازه توالت رفتن را یاد گرفته اند فقط در استفاده از توالت خودشان یا دیگر توالت های آشنا راحت هستند. در حدود 4 سالگی بسیاری از کودکان احساس نیاز شدیدی به خصوصی ماندن مسایلشان دارند. حجب و حیا همراه با ترس از جدائی از پدر و مادر یا ترس از میکروب ها ممکن است مشکل خودداری از رفتن به توالت های نا آشنا را چند برابر کند.
1- با کودک صحبت کنید و دریابید که او از چه چیزی می ترسد.
2- با او داخل یک توالت نا آشنا بروید و از او بپرسید چه چیزی او را ناراحت می کند و از او بپرسید مشکل آیا دور ماندن از شماست یا ترس از ورود یک غریبه به توالت است یا ترس از آلودگی و آیا ترس از بسته شدن در و زندانی شدن در توالت است. باید توجه داشت که ترسهای کودک را نباید بی اهمیت و کوچک پنداشت.
3- از توالت ساده شروع کنید. با شناسائی مشکل، با انتخاب ساده ترین توالت از بین توالت هائی که کودک از آنها می ترسد سعی در از بین بردن ترس او از توالت های مختلف کنید.
میکروبها و آلودگیها:
باید به وضعیت بهداشتی توالت ها رسید و به کودک اجازه داد از توالت دیگری استفاده کند. کودک را برای یادگیری بیشتر و از بین بردن ترس از توالت های دیگر تحسین کنید و پاداش دهید.